ד"ר צבי יהודה, מנהל המכון לחקר יהדות בבל
לרגל מלאת מאה שנה למרד הערבי הגדול בעיראק (1920 – 2020) אני מגיש לקוראים היקרים את החלק השני של זיכרונותיי מסבי ז"ל.
אחרי ההפצצה נכנסו האנגלים לכפל. הם עברו בשוק בו נפרצו חנויות היהודים על ידי הלוחמים הערבים, ונשמע רעש פרסות הסוסים כשהם דורכים על החפצים המפוזרים. היהודים הסירו מעליהם את הלבוש הערבי (עקאל ישמאע' ודשדאשה) ולבשו בגדים תורכיים (פיס אדום וזבון).
משנכנס הצבא הבריטי לכפל התיישב מפקדו בבית מנחם דניאל שבחצר הנביא יחזקאל ושאל: מי הממונה בכפל? אמרו לו: יוסף יהודה. קרא ליוסף וביקש אותו לדאוג למזון לו ולחייליו. השיב לו יוסף כי יש לו תבואה, מחצלות, שמן ותמרים בכמות גדולה שהעריך אותה בסכום של כמאה אלף רופיה, וציין כי זה רכושו הפרטי. אמר לו המפקד האנגלי: תן לנו את הכול ותקבל את התמורה מהשלטונות. יוסף פתח את המחסנים והאנגלים לקחו את כל אשר היה לו.
לפני בוא הצבא האנגלי יוסף העביר תבואה על חמורים לערבים המורדים. האנגלים ידעו על זה ובשיחה שהייתה ליוסף עם מפקד הצבא הבריטי הוא התלונן בפניו על כי סייע לערבים שנלחמו בבריטים. יוסף השיב כי עליו לשמור על יחסים טובים עם הערבים תושבי המקום מאחר והם נשארים בכפל וסביבותיה בעוד שהתורכים והבריטים זרים ויעזבו את עיראק. הוא אמר לקצין הבריטי: היום אתם פה ומחר לא תהיו. יוסף פחד מאוד, ליד המושל היה אקדח וחשש שירא בו. יוסף דאג גם למאכלו ולנוחיותו של המפקד-המושל, וזה נתן לו רישיון תנועה. באמצעות רישיון זה שלח יוסף את בנו של שאול אחיו לחילה לקנות משקאות חריפים עבור המושל.
האנגלים נשארו כחודשיים בכפל. המצב התייצב, האנגלים עזבו והערבים שבו לכפל.
יוסף נסע לבגדאד פעמים מספר וביקש מהשלטונות האנגלים למלא אחר הבטחתם לשלם לו עבור האספקה שנתן לצבא הבריטי, אך לשווא. הוא לא קיבל דבר והפסיד כסף רב.
יוסף יהודה המשיך לשמור על קשרים הדוקים וקרובים עם ראשי השבט בני חסן: עלואן ועמראן אל-חאג' סעדון, שהשטח שהיה בשליטתם השתרע על שתי גדות נהר פרת מסכר אל-הינדיה בצפון ועד העיירה סמאווה בדרום. השבט בני חסן מנה כשישים אלף נפש ויותר. יוסף היה מקורב מאד לראשי השבט והיה קשור אתם בברית שנתנה הגנה לבני משפחת יהודה, וקרה ואם בן השבט יפגע במישהו מבני משפחת יהודה הוא יחויב בתשלום כופר. ברית זו מנעה פגיעה בבני המשפחה של יוסף שהיו בקשרים מסחריים עם בני השבט והיו נאלצים לנוע בשטחי השבט, לעתים לבדם. היחסים בין יוסף וראשי שבט בני חסן היו כה הדוקים והאמון שהיה לראשי השבט ביוסף היה כה עמוק עד כי יוסף השגיח על המוצ'יף של שייך עומראן ולקח על עצמו לדאוג לצרכי משפחתו בעת שהשיך הצטרף עם לוחמיו לצד תורכיה העות'מאנית עם פרוץ מלחמת העולם הראשונה. ליוסף היו גם קשרים עסקיים עם שיך עומראן ונתן לו מימון עד היבול.
קשרי המימון והמסחר בין יוסף ובין שיך עומראן נמשכו עד לפטירתו של שיך עומראן.
בימי פרעות חג השבועות תש"א (הפרהוד) (1- 2 ביוני 1941) זממו הערבים תושבי כפל לפרוע ביהודים. הדבר נודע ליוסף והוא שלח שליח לראשי שבט בני חסן וביקשם להתערב למען היהודים. ראשי השבט שלחו לכפל קבוצה גדולה של לוחמים מבני השבט חמושים ברובים כדי להגן על היהודים. הם איימו על המוסלמים בכפל שלא יעזו לפגוע ביהודים בני חסותם, וכך מנעו את הפרעות ביהודים.
עם מותו של יוסף בשנת 1945 בחילה הלכו אחריו בלוויה השייכים של בני חסן כהוקרה על עזרתו וקשריו הטובים אתם ועל הסיוע שהגיש להם בימי המרד הערבי הגדול בעיראק.
حوادث الكفل اثناء ثورة العراق الكبرى (2)
د. صبي يهودا، مدير معهد بحوث يهود العراق
بمناسبة مرور قرن على ثورة العراق الكبرى (1920 – 2020) أقدم للقراء الكرام القسم الثاني من ما سمعت من جدي رحمه الله
بعد ان قصف الانجليز مزار النبي حزقئيل، دخلوا راكبين خيولهم الى المزار عن طريق سوق دانيئيل، والخيول تدوس على ارض مليئة بالضائع المبعثرة وتحدث اصواتا مزعجة سمعها اليهود في الكنيس المحاذي لضريح النبي حزقئيل. اذ ان الثوار العرب كانوا قد كسروا، قبل رحيلهم من الكفل، ابواب بعض دكاكين السوق وبعثروا محتوياتها على الارض. عند سماع هذه الاصوات علم المصلون ان الجيش الانجليزي في طريقه الى مزار النبي حزقيئيل وأسرعوا في تبديل ما لبسوه من الزي العربي (عقال وشماغ ودشداشة) الى الزي التركي (فيس احمر وزبون).
دخل الجيش الانجليزي الى المزار واتخذ قائده من بيت مناحيم دانيئيل مقرا له. وبعد ان استقر امر بإحضار وكيل المزار. فنادوا على جدي يوسف يهوضة عزرا ومثل بين يديه. قال القائد:
- هل يوجد ثوار عرب مسلحون في البلد. اجاب يوسف:
- لا يا سعادة القائد. لم يبق في الكفل الا اليهود. جميع العرب اجتازوا الفرات الى الضفة الثانية.
هذا الجواب اثار موجة ارتياح على وجه القائد فقال:
- اطلب منك ان تزود جنودي بالطعام.
- يا سعادة القائد لدي حنطة، شعير، زبدة وتمر بكميات كبيرة ثمنها 100,000 روبية.
- حسنا، اعطينا كل ما تملك والحكومة البريطانية ستدفع لك الثمن بعد الحرب.
اعتماداً على قول القائد، فتح جدي الخان الذي خزن به جميع ما يملك من المحاصيل الزراعية واعطاها للجيش الانجليزي.
مساعدة يوسف يهوضة لثوار الفرات الاوسط لم تقتصر على اداء نصائح لمشايخهم، بل تعدتها الى تزويد الثوار بالمواد الغذائية. اذ أرسل لهم الطعام محملة على قافلة من الحمير وبهذه المبادرة وضع نفسه في خطر امام الانجليز. وفعلا وصل هذا الخبر الى القائد وفي لقاء كان لهما هدد القائد جدي شاهرا مسدده وسأله
- لماذا ارسلت الطعام الى الثوار العرب وساعدت اعداءنا الذين يحاربوننا؟
اجابه جدي:
- يا سعادة القائد أنتم والاتراك العثمانيون غرباء هنا ولا بد من ان ترحلوا عاجلا ام اجلا. اليوم أنتم هنا وغدا ستتركوننا. نحن اليهود من سكان هذا البلد وسنبقى لنعيش جنبا الى جنب مع العرب وعلينا ان نساعدهم.
قال جدي هذا وهو يخشى من القائد ان يرديه قتيلًا، لكن القائد قبل ما قاله يوسف ولم يعاقبه على ما فعله.
خلال وجود الإنكليز في الكفل اعتنى يوسف يهوضة بتوفير الغذاء للقائد وبراحته وحصل منه على رخصة تجول لابن اخيه تمكنه من السفر الى الحلة لشراء مشروبات روحية للقائد. الجيش الانجليزي بقي في الكفل قرابة الشهرين الى ان استقرت الامور وانسحب فعاد بعدها العرب الى الكفل.
سافر يوسف الى بغداد عدة مرات ليطلب من الانجليز ان يعوضوه على ما خسر من مال حين لبى امر القائد وفتح مخازنه للإنجليز ولكنه لم يحصل على أي تعويض.
يوسف يهوضة استمر في علاقاته المتينة مع مشايخ عشيرة بني حسن علوان وعمران الحاج سعدون الذين كانوا يسيطرون على الاراضي الواسعة الواقعة على ضفتي نهر الفرات من سدة الهندية في الشمال الى مدينة السماوة في الجنوب. وكان عدد نفوس قبيلة بني حسن أكثر من 60,000 نسمة. يوسف كان في علاقات ودية مع مشايخ القبيلة وكان بينهما عهد يضمن حماية عائلة يهوضة وإذا قتل أحد ابناء العائلة بيد أحد ابناء القبيلة فعلى القاتل ان يعوض أهل القتيل. هذا العهد حال دون حصول أي اذى بأبناء عائلة يهوضة المتجولين في اراضي القبيلة لأغراض تجارية.
العلاقات الاخوية المتينة بين يوسف ومشايخ قبيلة بني حسن وصلت الى حد ان يوسف اعتنى بمتطلبات مضيف الشيخ عمران واحتياجات عائلته اثناء اشتراك شيخ عمران مع مسلحي القبيلة في الحرب العالمية الأولى الى جانب الجيش العثماني. كما كانت لجدي علاقات تجارية وتمويلية واسعة مع الشيخ عمران حتى وفاة الأخير.
عند حصول ثورة رشيد عالي الكيلاني والفرهود في بغداد (1-2 حزيران 1941) تآمر مسلمي مدينة الكفل على اليهود فخافوا من حصول فرهود أيضا. اخبار هذه المؤامرة وصلت الى مسمع جدي الذي أرسل مبعوث الى مشايخ بني حسن طالبا منهم حماية يهود الكفل. أرسل مشايخ القبيلة الى الكفل رجال مسلحين لحماية اليهود. كما حذروا مسلمي المدينة من مس اليهود بأي أذا لأنهم في ذمة القبيلة، وبقوا لحماية يهود الكفل الى ان رجعت الامور الى مجراها الطبيعي.
عند وفاة يوسف يهوضة (رحمه الله) في سنة 1945 شارك مشايخ بني حسن في تشييع جثمانه تقديرا لمساعدته لثورة عراق الكبرى ولعلاقاته الطيبة معهم أكثر من نصف قرن.